نقش فضای مجازی در افزایش شفافیت

یکی از مولفه‌هایی که می‌تواند منجر به افزایش فاصله میان حاکمیت و مردم شود و به اعتماد عمومی خدشه وارد کند شبهه‌افکنی در مورد نهاد‌های حاکمیتی می‌باشد. از سال‌های ابتدایی انقلاب تا به امروز دشمن همواره سرمایه‏گذاری زیادی برای از بین بردن اعتماد عمومی از طریق طرح شبهات و شایعات علیه دستگاه‏ها و نهاد‌های انقلابی کرده است. با این حال عدم شفافیت و جلوگیری از جریان آزاد اطلاعات مهم‏ترین عامل تسهیل کننده طرح ابهام و ایجاد فضای غبارآلود علیه دستگاه‏های حاکمیتی است. برای افزایش روشنگری و رفع ابهام ابزار‌های مختلفی وجود دارد که رسانه از مهم‌ترین آن‌ها می‌باشد. رسانه‌ها با کارکرد شفاف سازی به جامعه در راستای مقابله با فساد کمک می‌کنند. به همین دلیل کشور‌های مختلف دنیا با بهره‌گیری از رسانه و افزایش شفافیت سعی در کنترل فساد در حوزه‌های گوناگون دارند. عدم شفافیت در حوزه‏های مختلف، سیاسی، اقتصادی، قضایی و... می‌تواند آسیب‌زا باشد. بنگاه‌های اقتصادی، منابع و ثروت‌های ملی، قرارداد‌های دولتی، بازار سرمایه و اوراق بهادار، خصوصی سازی، مقررات گذاری اقتصادی و صدور مجوز‌های دولتی، اطلاعات و آمار اقتصادی، نظام مالیاتی و بودجه سالانه کل کشور از مهمترین موضوعات اقتصادی هستند که قویاً با شفافیت مرتبط می‌شوند. در حوزه اقتصادی عدم شفافیت منجر به بروز و ظهور فساد‌های مالی می‌شود. شفافیت سیاسی طیف وسیعی از موضوعات نظیر شفافیت نهادها، مقامات و فرایند‌های سیاسی را شامل می‌شود. شفافیت نهاد‌های سیاسی نظیر مجلس و کابینه، شفافیت وآزادی بیا‌ن‌های سیاسی بویژه انتقاد از نهاد‌ها و مقامات سیاسی، شفافیت هزینه‌های انتخاباتی، شفافیت وضعیت دارایی مقامات دولتی از جمله مهمترین مسایل مطرح در حوزه شفافیت سیاسی است. سازوکار سیاست باید به گونه‌ای باشد که سیاستمداران احساس کنند هر تصمیمی که می‌گیرند و هر کاری که انجام می‌دهند، بالاخره باید یک جایی، دیر یا زود، برای آن پاسخ‌گو باشند. تضمین جریان آزاد اطلاعات و تقویت سازوکار‌های نظارتی در ارکان مختلف نظام، حکومتی شیشه‌ای ایجاد می‌کند که جامعه را به سوی توسعه پایدار پیش می‌برد. تلاش رسانه‎ها در راستای شفاف‌سازی مالی در عرصه‌های مختلف می‏تواند آثار اقتصادی مثبتی در پی داشته باشد و رانت اطلاعاتی را از بین ببرد. شفاف‌سازی رسانه در حوزه سیاسی موجب افزایش اعتماد مردم به کارگزاران و کاهش فاصله میان مردم و حاکمیت می‌شود. روشن کردن بده‌بستان‌های قدرت در سطوح مختلف و آگاه‌سازی شهروندان، افزایش مشارکت مردم در امور سیاسی را به دنبال خواهد داشت. یکی از زمینه‌های بروز احساس بی عدالتی در جامعه عدم شفافیت در نظام قضایی است. شفافیت قضایی امنیت خاطر مردم را فراهم می‌کند، تا حد زیادی از تنش‎ها می‌کاهد و باعث بالا بردن شاخص عدالت در جامعه می‌شود. شفافیت قضایی علاوه بر افزایش اعتمادسازی عمومی، موجب ارتقای کیفیت رسیدگی در دادگاه‎ها نیز می‌شود. بسیاری از تهمت‌ها و شائبه‌های حقوقی که به دستگاه قضایی کشور وارد می‌شود با شفافیت اطلاعاتی از بین خواهد رفت و عدالت قضایی در احکام صادر شده در نظر مردم نمایان خواهد شد. امروزه در دنیا دسترسی به آرای دادگاه‌ها جهت نقد و بررسی فرآیند دادرسی به اصلی مهم در جهت ایجاد شفافیت قضایی و مبارزه با بی عدالتی تبدیل شده است. در نظام حقوقی ایران هم گرچه اصل بر «علنی بودن» محاکمات است، اما محدودیت‌هایی برای دسترسی به اطلاعات قضایی به ویژه در مورد دادگاه‌های کیفری وجود دارد. در بسیاری موارد عدم شفافیت در این حوزه باعث مخدوش کردن دیدگاه مردم نسبت به دستگاه قضایی و سوء استفاده مجموعه‌های حقوقی بین‌المللی برای افزایش فشار به ایران شده است.
شاخص شفافیت به جز حوزه‌هایی که اشاره گردید شامل خود رسانه و نظام رسانه‌ای نیز می‌شود. مواردی همچون مالکان و سهامداران بنگاه‌های فرهنگی و رسانه‌ای، تیراژ مطبوعات، رایانه‌های فرهنگی و نحوه توزیع پهنای باند و توزیع فرکانس، رادیو و تلویزیون و شفافیت نظام تبلیغاتی از مهم‌ترین مسائل مطرح در شفافیت رسانه‌ای محسوب می‌شوند. باید توجه داشت که رابطه فساد و شفافیت، رابطه‎ای معکوس است؛ بدین معنی که با افزایش شفافیت، فساد نیز کاهش پیدا می‎کند و بالعکس. با گسترش بیش از پیش رسانه‌ها و مخصوصا توسعه فضای مجازی شاهد آن هستیم که فعالیت رسانه‌ای در راستای گسترش شفافیت افزایش پیدا کرده است. فضای مجازی در کشور ما با سازوکار مشخصی وارد این عرصه نشده است و تنها با افشاگری‌های پراکنده در حوزه‌های مختلف گوشه‌ای از ظرفیت خود را نشان داده است. با این حال استقبال عمومی از این روند و نتایج سیاسی، اقتصادی، اجتماعی... فواید جریان آزاد اطلاعات را بیش از گذشته برای مردم و مسئولان نمایان ساخته است. با اینکه هنوز بسیاری از سازمان‌ها در مقابل افشاگری‌های رسانه‌ای حساسیت نشان می‌دهند و از در اختیار قرار دادن اطلاعات خود به رسانه‌ها جلوگیری می‌کنند فشار افکار عمومی برای بالا بردن شفافیت روز به روز بیشتر می‌شود. افشاگری‌هایی که به مدد فضای مجازی درباره مسائلی که مایه رسوایی دولت‌های مختلف سراسر دنیا شده‌اند این تصور را تقویت کرده است که شهروندان قدرت گرفته‌اند. در عصر اطلاعات، اعتماد عمومی و پیوند بین مردم و حاکمیت مولفه بسیار با اهمیتی است چرا که رویکرد سیاستگذارن در این عصر مبتنی بر اقناع عمومی و اصطلاحا توسل به سازوکار‌های حکمرانی نرم است و توسل به روش‏های سخت و از بالا به پایین دیگر کارایی لازم را ندارد. کارآمدترین راهبرد اقناع سازی عمومی در چنین عصری، «شفافیت» است که به عنوان مهم‌ترین سازوکار تقویت اعتماد عمومی و انسجام ملی مطرح شده است. راهبرد شفافیت از طریق فراهم کردن بستر‌های دسترسی صحیح به اطلاعات درست و منسجم امکان ارزیابی عملکرد را فراهم کرده و در گذر زمان، سطح آگاهی‌های عمومی را نیز افزایش می‌دهد.